"ჩვენ ვართ ისეთები, როგორებადაც თავს წარმოვაჩენთ. ასე რომ, ფრთხილად ვიყოთ ჩვენი როლის შერჩევისას" – კურტ ვონეგუტი

1945 წლის 13 თებერვალს, მოკავშირეების საჰაერო ფლოტმა დრეზდენის ინტენსიური დაბომბვა დაიწყო. ქალაქი სავსე იყო მშვიდობიანი მოსახლეობით, ლტოლვილებით და სამხედრო ტყვეებით. იმ დროს იქ გერმანული სამხედრო დანაყოფები პრაქტიკულად აღარ იმყოფებოდნენ. 2 დღიანი კოშმარის შედეგად, ქალაქის 80 % დაინგრა, 140 000 ადამიანი კი დაიღუპა. ამ საოცარ ჟლეტას მხოლოდ 7 ტყვე გადაურჩა, 7 ამერიკელი ჯარისკაცი. ერთ–ერთი მათგანი კურტ ვონეგუტი იყო. ომის დასრულების შემდეგ, 23 წლის ბიჭმა სამაგისტრო თემა დაწერა: "სიკეთეს და ბოროტებას შორის მერყეობა". ანთროპოლოგიის კათედრაზე, განხილვის შემდეგ, ნაშრომი ყველამ ერთხმად უარყო. მხოლოდ 27 წლის შემდეგ, მაშინ როცა უკვე 'კატის აკვანი" დაწერილი ჰქონდა, კურტ ვონეგუტს დასდეს პატივი და ანთროპოლოგიის მაგისტრის ხარისხი მიანიჭეს.

მეცნიერებაში განცდილი კრახის შემდეგ, 50–იან წლებში, სანამ საკუთარ თავში საბოლოოდ გაერკვეოდა, მწერალმა ბევრი პროფესია გამოიცვალა – პოლიციის რეპორტიორიც იყო, "ჯენერალ ელექტრიქსში" საზოგადოებასთან ურთიერთობის მენეჯერიც და მოხალისე მეხანძრეც კი. მისი, როგორც სპორტული ჟურნალისტის კარიერა, მხოლოდ ერთდღიანი აღმოჩნდა. როდესაც დაევალა დაეწერა სტატია შეჯიბრებაში მონაწილე ცხენზე, მთელი დღის წვალების შემდეგ, ნერვებმოშლილმა ფურცელზე ერთი წინადადება დაწერა, პალტო ჩაიცვა და რედაქციის კარი სამუდამოდ გამოიხურა. მეორე დღეს რედაქტორს მაგიდაზე "შესანიშნავი" სტატია დახვდა: "ცხენი გადაახტა იმ დედა.....ნულ ღობეს".

მართალია ცხენზე სტატიის დაწერა გაუჭირდა, მაგრამ სამაგიეროდ თავის რომანებში ფასეულობების თანამედროვე სისტემის პროტოტიპებად არაჩვეულებრივად გამოიყენა "ამერიკულ ოცნებად" წოდებული ცნებები – სიმდიდრე, სილამაზე, ჯანმრთელობა. კარგად დაგვანახა, რომ დღეს ოცნებების ასრულებაში ადამიანებს სისასტიკე, ანგარება და მეწვრილმანეობა ეხმარება. ვონეგუტის ყველა რომანში ხაზგასმულია როგორ დაღუპეს საკუთარი ხელით ადამიანებმა კულტურა, გააუკუღმართეს პროგრესი, შექმნეს ბედნიერების და სიხარულის ხელოვნური, სინთეტიკური შემცვლელები. ამ ყველაფრის შედეგად კი გადაიქცნენ ნევროტულ მარტოსულებად. ვონეგუტის გმირები არაფერს აკეთებენ იმისთვის, რომ რამე შეცვალონ.

მწერალი არ თვლის საჭიროდ, რომ თავისი პერსონაჟები თავიდანვე თანმიმდევრულად გააცნოს მკითხველს, არ აყალიბებს მათ პიროვნულ თვისებებს. მთელს რომანში აქა–იქ მიმოფანტული პატარ–პატარა სურათებით ქმნის გმირის ხასიათს, მის გარეგნობას, ზოგად პორტრეტს. როცა ვონეგუტს კითხულობ, თითქოს რაღაც შეგრძნებების საფუძველზე იკვეთება პერსონაჟის საბოლოო სახე. ვონგუტი ხომ სწორედ შეგრძნებების გამძაფრების ოსტატია. თუმცა, როგორც თვითონ ამბობდა, თვითნასწავლი მწერალია და არავითარი თეორიული ცოდნა ლიტერატურაში არ გააჩნია. მისი ლექციების მოსმენის შემდეგ ამას ნამდვილად ვერ იტყვი. როცა ვწერ, საკუთარ თავს ვემსგავსებიო, ამბობდა. და იმასაც ამატებდა, მოუქნელად დავდივარ და მოხერხებულად ვცურავო.

ბევრი რამ მის ცხოვრებაში კონკრეტული ფაქტების წყალობით მოხდა. ჯარში წასვლა პერლ ჰარბორის დაბომბვის შემდეგ გადაწყვიტა. იქ კი, დრეზდენის სასაკლაომ მისი ცნობიერება აბსოლუტურად შეცვალა და ალბათ სწორედ ამ შემზარავმა ფაქტმა აიძულა წერა დაეწყო. ჩათვალა, რომ თავისი რომანებით უნდა ემხილებინა სამყაროს სისასტიკე, გულცივობა და სიყალბე. "დროის რღვევაში" ატომური ბომბის შემქმნელებს ჩვეული შავი იუმორით დასცინის. იაპონიის ტრაგედიაზე საკუთარი მოსაზრება აქვს: "ჰოდა ეს ბომბი ბოლოს ჰიროსიმასა და ნაგასაკში ჩამოაგდეს "პატარა ყვითელი ნაბიჭვრების" გასანადგურებლად. ეს აღარ იყო ომი. უფრო რაღაც ამდაგვარი – "გმადლობ, იანკებო, კარგი ნამუშევარია." ეს იყო შოუბიზნესი". "დროის რღვევა" რომ დაწერა 70–ს გადაცილებული იყო. არადა, ისე წერს, ახალგაზრდა გეგონება. ბევრი სხვა მწერლისგან განსხვავებით, ვონეგუტის ფრაზებს ერთი იშვიათი თვისება აქვთ – ერთხელ თუ წაიკითხე, არასდროს აღარ გავიწყდება. აი, თუნდაც ეს ფრაზა რად ღირს: "შენი ტვინი დინამიტი რომ ყოფილიყო, თავზე ქუდსაც კი ვერ აგიფეთქებდა".

თვითნასწავლი ვარ და თეორიის არაფერი გამეგებაო კი ამბობდა, მაგრამ საგნების და მოვლენების მიმართ ასეთი განსხვავებული მიდგომა იშვიათად მინახავს. მე ამ კაცმა უმნიშვნელო დეტალების შემჩნევა და მათი მნიშვნელობის აღქმა მასწავლა. მასწავლა როგორ უნდა დავწერო გულწრფელად და საერთოდ, რისი დაწერა ღირს. მასწავლა, რომ არ შეიძლება ყველაფერზე გაჩუმდე, რომ საკუთარი აზრი ყოველთვის უნდა გაგაჩნდეს და შეგწევდეს ძალა, არგუმენტირებულად დაიცვა შენი მოსაზრებები.

დრეზდენის საშინელი კადრები მწერალს მუდამ თან სდევდა. "სასაკლაო N5" სწორედ ამ თემას ეძღვნება, სადაც მთავარი გმირი დროსა და სივრცეში მოგზაურობს და ცეცხლში გახვეული დრეზდენიდან თანამედროვე სამყაროში ხვდება. რომანის გამოცემა ამერიკა–ვიეტნამის ომს დაემთხვა. სიუჟეტმა მთელი ამერიკა შეძრა. კრიტიკოსები ბევრს წერდნენ, აქებდნენ, თუმცა პაცეფისტ მწერალს ნობელის პრემია მაინც არ მისცეს. ასეთი ცინიკური ლიტერატურა სუფთა ჰაერის ტოლფასი უნდა გამხდარიყო გასამხედროებული თაობისთვის, ეს უნდა ყოფილიყო ბიძგი იმისა, რომ თავისი ნაფიქრი ხმამაღლა ეთქვათ და გაეპროტესტებინათ ძალადობა, სახელად ომი.

ფანტასტიკის და გროტესკის შერწყმა, ირონია, შეუნიღბავი სატირა და წარმოსახვის უნებური გამძაფრება, ვონეგუტის ნაწარმოებების სიუჟეტებს ისეთ სიმწვავეს სძენს, მკითხველი ვერც ხვდება, როდის გადაეშვა რომანში უკანმოუხედავად და სანამ ბოლომდე არ წაიკითხავს, წიგნს ხელს არ გაუშვებს.

თავის მთავარ მასწავლებლად მწერალს მარკ ტვენი მიაჩნდა. "წმინდანს" ეძახდა და იმასაც სიხარულით აღნიშნავდა, რომ გარეგნულადაც წააგავდა თავის ფავორიტს. თვითონ თვლიდა, რომ ჰუმანისტი და სოციალისტი იყო. ინტერესდებოდა მარქსით და მისი ნაშრომებით. მაგრამ მაინც, მოკლედ და ყოვლისმომცველად ის "New York Times" -მა დაახასიათა: "მან თავისი შემოქმედებით დაამტკიცა, რომ ლიტერატურის ნამდვილ და სხვა დანარჩენ ნაწილებად დაყოფა დიდი სისულელეა. იმიტომ, რომ ის ერთდროულად იცინის და წუხს, იმიტომ, რომ მისი სეროიზულობა არაა პათეტიკური, კურტ ვონეგუტი უნიკალური მოვლენაა ამერიკულ მწერლობაში".

ჰუმანისტად თვლიდა თავს და ამ გზიდან არცერთხელ არ გადაუხვევია – ყოველთვის იყო გულწრფელი, კეთილშობილი და ამისთვის სანაცვლოდ ჯილდოს არასდროს ითხოვდა.

მწერალი 70–იანი წლების კონტრ–კულტურის სიმბოლოდ იქცა. თავის ლექციებში და წიგნებში ყოველთვის აკრიტიკებდა ამერიკის მთავრობას. გამოთქვამდა პრეტენზიებს ამერიკის მმართველების მისამართით. მისი აზრით, ეს ადამიანები ისეთივე შიშს და ზიზღს იწვევდნენ მთელს მსოფლიოში, როგორსაც თავის დროზე განიცდიდა მთელი სამყარო ნაცისტების მიმართ. მწერალი ყოველთვის აღნიშნავდა, როგორ ჩამოერთვა ადამიანის წოდება ხალხის ძალიან დიდ ჯგუფს რელიგიური შეხედულებების და რასობრივი ნიშნით გამორჩევის გამო.

რომანების წარმატების მიუხედავად, მწერალი მთელი ცხოვრება დეპრესიას ებრძოდა. მძიმედ გადაიტანა მამის და დის სიკვდილი, დედის თვითმკვლელობა. როგორც მოგვიანებით თქვა, თავს მხოლოდ იმიტომ არ იკლავდა, რომ შვილებისთვის ცუდი მაგალითი არ მიეცა. შვილები კი ბევრი ჰყავდა – სამი საკუთარი, სამი, გარდაცვლილი დის, რომელებსაც თვითონ ზრდიდა და ერთიც, მოგვიანებით, მეორე ქორწინების დროს ნაშვილები.

სიცოცხლის ბოლო წლებში ვონეგუტი ხშირად იმეორებდა, რომ დაიღალა. და საერთოდაც, ძალიან გაოცებული იყო, რომ 80 წელს გადააბიჯა და ჯერ კიდევ ცოცხალია. ყოველთვის გაკვირვებას გამოხატავდა თავისი ხანგრძლივი არსებობის შესახებ.

მისი ბოლო რომანი 1997 წელს გამოვიდა. 2000–ში განაცხადა, რომ წერს ახალ წიგნს, სათაურით "ღმერთი რომ ცოცხალი იყოს". თუმცა რომანი დაუსრულებელი დარჩა. თავის ერთ–ერთ ბოლო ინტერვიუში კურტ ვონეგუტმა თქვა, რომ ის ამ რომანს ვერ დაასრულებს, რომ დანებდა. ჟურნალისტს უყვებოდა, რომ ახალგაზრდობაში, არმიაში მხოლოდ იმიტომ აჩერებდნენ, რომ ბეჭდვა იცოდა. ბეჭდავდა სხვებისთვის განცხადებებს და ათასგვარ დოკუმენტებს. "ბოლოს ვთქვი – მე აქ ყველაფერი გავაკეთე, რისი გაკეთებაც შემეძლო. გამიშვით სახლში. ზუსტად ასეთი შეგრძნება მაქვს ახლაც – მე ბევრი წიგნი დავწერე. გავაკეთე ყველაფერი, რაც შემეძლო. შეიძლება ახლა სახლში წავიდე?"

კიდევ ერთი შტრიხი, რის გამოც მიყვარს ეს უცნაური კაცი. მისი ბოლო თხოვნა იყო: "თუკი ოდესმე მართლაც მოვკვდები, გთხოვთ ჩემს საფლავზე პატარა ეპიტაფია დაწეროთ: "ღმერთი რომ მართლაც არსებობს, მან მუსიკის წყალობით დაიჯერა".

და ბოლოს, მათ, ვინც მუდმივად ღიზიანდება ან ეჭვის ჭია ღრღნის, რომ იყენებენ, ვურჩევ დამშვიდდნენ. არგუმენტად კი კურტ ვონეგუტის იუმორნარევ ჭეშმარიტებას შევთავაზებ: "ყველაზე უარესი, რაც კი შეიძლება დაგემართოს, ესაა ყველასთვის და ყველაფრისთვის გამოსაყენებლად უსარგებლო გახდე. მადლობას გიხდით ჩემი გამოყენებისთვის, მიუხედავად იმისა, რომ მე არ მსურს ვინმეს მიერ გამოყენებული ვიყო".