მტრის ხატი – ზღაპრიდან რეალობამდე

იყო და არა იყო რა..... ასე იწყება ყველა ზღაპარი. ზოგან ბოროტი დედინაცვალია მთავარ როლში, რომელიც გამოსაჯანმრთელებლად აუცილებლად გერის გულ–ღვიძლს ითხოვს, ზოგან წყაროსთან ჩასაფრებული ცხრათავიანი დევი, თავების რეგენერაციის უბადლო უნარით დაჯილდოვებული, რომელიც ხალხს წყურვილით კლავს, ზოგან ცეცხლისმფრქვეველი დრაკონი, ზოგან ინტრიგანი მელია, რომელიც დედური ინსტინქტების არმქონე ჩიტს არხეინად უჭამს შვილებს..... რამდენი წლის იყავით ამ ზღაპრებს რომ გიკითხავდნენ მშობლები? სავარაუდოდ 3 – 4–ის. სიხარულის ის შეგრძნებაც გახსოვთ ალბათ – თავმოჭრილი დევების და დახოცილი დრაკონების ამბის შეტყობით გამოწვეული. სწორედ ამ ასაკიდან ყალიბდება ბავშვის ცნობიერებაში მტრის ხატის ცნება.
ქართული ზღაპრები ხომ პირდაპირ მტრის ხატების სამჭედლოა :–)
პარალელურ რეჟიმში მიმდინარეობს მუქარა მშობლების მხრიდან: –თუ არ შეჭამ. მგელი მოვა; –თუ არ დაიძინებ, ძაღლი შეგჭამს; – თუ არ დამიჯერებ, ბოროტი კაცი გუდაში ჩაგსვამს და წაგიყვანს......
ვინმეს უფიქრია, როგორ იზაფრება ბავშვი იმის წარმოდგენით, რომ ან მგელი მოუვარდება, რომლისგანაც კარგს არაფერს უნდა ელოდეს, ან ძაღლის ლუკმა გახდება, ან ვიღაც უცხო "ბიძია" ტომარაში ჩატენის და სად წაიყვანს კაცმა არ იცის.
მტრის რაობა ასაკის მატებასთან ერთად ტრანსფორმირდება. თუმცა თვითონ ფაქტი მისი არსებობის შესახებ, ღრმად ილექება მეხსიერებაში, რომლის წაშლა ფაქტობრივად შეუძლებელია.
არ ვიცი ეცალა თუ არა სტალინის დედას შვილისთვის ზღაპრების საკითხავად, მაგრამ ფაქტია, რომ მისი ვაჟის წყალობით დამკვიდრებულმა ტერმინმა "ხალხის მტერი" (რომელიც ფრანგებისგან მოიპარა) და ასეთებად გამოცხადებულების დასჯის მეთოდებმა, მოაზროვნე ქართველების (და არა მარტო ქართველების) უდიდესი ნაწილი შეიწირა. ასე მგონია, მაშინდელი "მტრების" განადგურების საზღაურს ვიხდით დღემდე. ის ხალხი რომ გადარჩენილიყო, იქნებ არ მიგვეღო ასეთი სავალალო შედეგები, იქნებ ავცდენოდით იმ კედელს, ცხვირი რომ მივარტყით დღეს ყველამ.
არადა როგორი ადვილია მასა დაარწმუნო, რა კრიტერიუმებს უნდა აკმაყოფილებდეს "მტერი". მაშინ ერთ–ერთი მთავარი პირობა ის იყო, რომ "მტერი" "მოყვარეზე" ნიჭიერი უნდა ყოფილიყო.
როცა ჩემი დიდი ბაბუა დააპატიმრეს, მის წინააღმდეგ ჩვენება ერთ–ერთმა თანამშრომელმა მისცა, რომელიც ადასტურებდა, რომ ბრალდებული საკუთარ სახლში ანტისაბჭოთა კრებებს ატარებდა. შეკითხვაზე, საიდან იცოდა მან ეს, უპასუხა, რომ კრებებს თვითონაც ესწრებოდა. რა თქმა უნდა უტვინო დამსმენიც ბაბუაჩემის გზას გაუყენეს. ის დაბრუნდა გადასახლებიდან, ჩემი დიდი ბაბუა არა. ათეულობით წლების შემდეგ მივიღეთ ფურცელი, სადაც ეწერა, რომ ის რეაბილიტირებულია. თუმცა ამას მისი შვილებისთვის შვება არ მოუტანია. მათ ხომ ძალიან დიდხანს იცხოვრეს, როგორც ხალხის მტრის შთამომავლებმა. მამა რომ "მავნებელი" არ იყო, ეს ისედაც იცოდნენ.
მტერი მრავალნაირი არსებობს. უხილავი და ხილული, აგრესიული და ეშმაკი, ნამდვილი და სხვების მიერ თავსმოხვეული. მათთან ბრძოლის მეთოდებიც მრავალნაირია. ზოგი მისაღები, ზოგი მიუღებელი, ზოგი კარგის მომტანი, ზოგიც დამღუპველი.
მთავარი ალბათ მაინც სწორი დეფინიციაა.
საბჭოთა კავშირის დროს ჩვენი მტრები "საზიზღარი კაპიტალისტები" იყვნენ. ტელევიზიის ორად–ორი არხიდან გაუთავებლად გვიკიჟინებდნენ, რა ცუდი იყო ყველაფერი დასავლური. იმის ფონზე, როგორ კოცნიდა ტუჩებში ბრეჟნევი პოლიტბიუროს წევრებს და ჩამოსულ სტუმრებს, მოგვიწოდებდნენ დავწეოდით და გაგვესწრო ამერიკისთვს. ძალიან მაინტერესებს, როცა ამ სლოგანს ქმნიდნენ, ნუთუ არავის უფიქრია იმაზე, ქვეყანა,რომლის დაწევას და მერე გასწრებასაც აპირებ, გამოდის, რომ შენზე უკეთესია. აბა მაშინ რატომ გაგიჩნდა სპორტული ჟინი გაეჯიბრო? იქიდანაც არ გვაკლებდნენ "კეთილ სიტყვებს" – ბოროტების იმპერიას გვეძახდნენ და ვიყავით ასე სიამტკბილობაში.
იმ დროს, ამერიკის მერე მტრების სიაში საპატიო მეორე ადგილს ეკლესია და მისი მესვეურები იკავებდნენ. მახსოვს ერთხელ ჩემმა კლასელმა, გამოცდაზე გასვლის წინ პირჯვარი გადაიწერა და ამის გამო შავ დღეში ჩააგდეს.
მერე საბჭოთა კავშირი დაინგრა. დამოუკიდებლობა მოვიპოვეთ და გაივსო ქვეყანა კრემლის და "სუკის" აგენტებით. ახლა მტერყოფილ, აწ უკვე მეგობარ ამერიკას ვთხოვდით დახმარებას და აღიარებას. როლები შეიცვალა – "მოძმე რუსეთი" მოსისხლე მტერი გახდა, "გარყვნილი ამერიკა" ერთგული მეგობარი. სწორედ ის ამერიკა, In God We Trust რომ უწერია თავის მწვანე დოლარებზე. სხვათა შორის, ის მასწავლებელი, რამდენიმე წლის წინ ყველაზე მეტად რომ აქტიურობდა და პირჯვრის გადაწერის გამო ბავშვის სკოლიდან გარიცხვას მოითხოვდა, მიტინგებზე სანთლებით და ფსკვნილით დადიოდა. არა, სასწაულის მომსწრენი არ ვყოფილვართ. მორწმუნე კი არ გახდა ყოფილი კომკავშირის მდივანი. იმ პერიოდში "ხალხის ოპიუმად" წოდებული რელიგია აღარ მიიჩნეოდა მტრულ ელემენტად. მეტსაც გეტყვით, მოდური გახდა ეკლესიაში სიარული. ასე იყო საჭირო მაშინ და იმიტომ.
90–იან წლებში ერთმანეთს დავერიეთ, სამოქალაქო ომი გავაჩაღეთ, იარაღით ვირბინეთ, თბილისი გადავწვით, "ამისტებმა" "იმისტებს" ვესროლეთ, მეგობრები დავხოცეთ. მაშინ ვინ იყო ჩვენი მტერი? არადა გვიყვარს გადაბრალება. ჩვენ ხომ დამნაშავეები არასდროს ვართ. სხვადასხვა ეპოქაში, სხვადასხვა მტრის ბრალია ჩვენს მიერ ჩადენილი ნებისმიერი დანაშაული.
შემდეგ გადავიტანეთ ომი, სადაც არც ჩვენ ვიყავთ ანგელოზები და არც ჩვენი მტრები. შედეგად მივიღეთ ის, რომ უკვე ამდენი წელია აფხაზეთი ჩვენი აღარაა. ის მოსაზრება, რომ ომში მტერი მტერია და რადაც არ უნდა დაგიჯდეს უნდა მოკლა, იმ ერთმა ამბავმა გამიბათილა, რომელიც უკვე სამშვიდობოს, თბილისში ჩამოსულმა გაგრელმა მოხუცმა ცოლ–ქმარმა მომიყვა. ვისაც დაგაინტერესებთ, წაიკითხეთ.
იყო ისეთი პერიოდიც, როცა თითქოს მივჩუმდით. ეს კრემლის აგენტებიც სადღაც გაქრნენ. გაჩნდა "მტრის ხატის ვაკანსია", ტელევიზიებიც დუმდნენ და მოვიწყინეთ. ამიტომ, სახელდახელოდ შევქმენით ახალი "მტერი" (რომელიც ან მანამდე რატომ იყო "მოყვარე" ეგეც გაუგებარია. არადა ჩვენი ხვეწნა–მუდარით და ხოხვა–ფორთხვით გამოვითხოვეთ "მტრის ბანაკიდან") და დავიწყეთ მოსამზადებელი სამუშაოები მის ჩამოსაგდებად. როგორ დამთავრდა ეს ამბავი ყველამ კარგად ვიცით. ამერიკას კიდევ ერთხელ დავუმეგობრდით და რუსეთი ვლანძღეთ. ხო. ასე იყო ეს ამბავი. მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყნის ყველა მნიშვნელოვანი სტრატეგიული ობიექტი რატომღაც მათ ჩავაბარეთ, გინება განვაგრძეთ (და ვაგინებთ ყოველ დღე 9–ზე, 12–ზე, 3–ზე, 6–ზე და 9–ზე). ძალიან უცნაური დამოკიდებულება გვაქვს მტრების მიმართ. შეუძლებელია არ დაიბნე.
2008–ში რაც მოხდა ყველას გვახსოვს და სანამ ცოცხლები ვართ არც დაგვავიწყდება – აგვისტოში ბომბების წვიმა მთელი ქვეყნის თავზე, სასოწარკვეთა და დაუცველობის ისეთი შეგრძნება, რომ მოგინდება დაჯდე და გულამოსკვნილმა იტირო.
დღეს ძალიან ბევრი რუსოფობია საქართველოში. იმაზე უფრო მეტი, ვიდრე აქამდე ოდესმე ყოფილა. ანალოგიური მდგომარეობაა იქ, იმ 200 მილიონიან ქვეყანაში. მათთვის ჩვენ ვართ მტრები – პატარა ამბიციური ერი, რომელიც თან ძალიან მნიშვნელოვან რაღაცეებს თმობს და თან მათი ბატონობის ქვეშ მოქცევა არ უნდა.
ძნელია არ გძულდეს ის, ვინც სახლში შემოგივარდა, დაგბომბა, მოგკლა, წაგართვა, დაგზაფრა. გახსოვთ ალბათ იმ ზაფხულს, რეალური ომის პარალელურად სოციალური ქსელებით რომ მიმდინარეობდა ორთაბრძოლა. ვისაც სად წაგვასწრებდნენ იქ გვივარდებოდნენ, გვლანძღავდნენ, ნიშნს გვიგებდნენ. ასეთივე მეთოდებით ვპასუხობდით ჩვენც. და ამით კიდევ უფრო ვუღვივებდით ერთმანეთს სიძულვილს. მიუხედავად ამ ყველაფრისა, რუსოფობია ჩემთვის ისეთივე მიუღებელია, როგორც ქსენოფობია, ჰომოფობია, რასიზმი და ასე შემდეგ. ემოციაზე აგებული ბრძოლა არასდროს მოიტანს სასურველ შედეგს.
მე არ შემიძლია შევიძულო ვისოცკი, იმიტომ, რომ ის რუსი იყო. ვერ უარვყოფ ჩეხოვს და ბულგაკოვს, იმიტომ, რომ მომწონს მათი შემოქმედება. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ რეალობას ადეკვატურად არ აღვიქვამ, ვერ ვხვდები რა ხდება ირგვლივ. იმის გამო, რომ ვიღაც რუსულ ფილმს ნახავს და მოიწონებს, არ შეიძლება მოღალატე უწოდო. ბევრჯერ დავინახეთ, რამდენი რამის გადატანა შეგვძლებია, რამდენი ძალადობის და უკიდურესი გაჭირვების , მაგრამ როცა საქმე მორალურ შეურაცხყოფამდე მიდის, ჩვენი ბუნებიდან გამომდინარე, ამას ვერავის ვეღარ ვპატიობთ და საბოლოო ჯამში ვიღაცის გამო (სულ ერთია მერე ვინ იქნება მტრად წოდებული ის მესამე პირი) ერთმანეთს დავერევით და ვხოცავთ.

"იბრძოლეთ საქმის და არა პიროვნებების წინააღმდეგ";
"უნდა გძულდეთ მართვის ბრიტანული სისტემა და არა თვითონ ბრიტანელები";
ამ სიტყვებს ერთ–ერთი ყველაზე დიდი მებრძოლი, მაჰათმა განდი ამბობდა. რომ არა ის, დღეს ინდოეთი არ იქნებოდა ისეთი, როგორიც არის. მისი პოლიტიკური შეხედულებები ყოველთვის დაკავშირებული იყო მის ზნეობრივ მრწამსთან. მისი ცხოვრება იყო მაგალითი, როგორ უნდა იბრძოლო შენი ქვეყნისთვის, ოღონდ იბრძოლო გულწრფელად. მეორე მსოფლიო ომის დროს, როდესაც ბრიტანეთი რთულ მდგომარეობაში აღმოჩნდა, განდი იყო პირველი, რომელმაც კატეგორიული უარი განაცხადა მისთვის "ზურგში დარტყმის მიყენებაზე". მან თავისი მოღვაწეობით დაამტკიცა, რომ პატიოსნებაზე და თავგანწირვაზე დაფუძნებული ბრძოლა შესაძლებელია და პოლიტიკა ყოველთვის და ყველას ხელში არაა "ბინძური საქმე".
სიძულვილი ყველაზე დიდი მტერია, რომელსაც კაცობრიობა დამღუპველ შედეგებამდე მიყავს. სიძულვილით შეპყრობილი ადამიანი საკუთარ თავსაც ვნებს და ირგვლივ მყოფებსაც.
ზღაპრებიდან დავიწყე და მაჰათმა განდიმდე მივედი.
რაც შეგვეხება ჩვენ, ყოველთვის იმ ტოტს ვჭრით, რომელზეც ვსხედვართ და ეს საქმე ასეთი წარმატებით ჯერ ჩვენს არცერთ მტერს არ გამოსვლია.

ქატო იქა, ფქვილი აქა
ჭირი იქა, ლხინი აქა....

აჰა, ხომ გეუბნებოდით ქართული ზღაპრები მტრის ხატების სამჭედლოა თქო? :–)